DEYİMLER

Deyim Nedir? Deyim: Çoğunlukla gerçek anlamından ayrı bir anlam taşıyan, en az iki sözcükten oluşan kalıplaşmış söz ya da sözcük gruplarıdır. Gerçek anlamından sıyrılarak başka bir anlama bürünürler: “Dilinde tüy bitmek”, “El ağzı ile kuş tutmak” gibi…

Kimi deyimlerde, asıl anlamlarından tamamıyla sıyrılmazlar. Yerine göre asıl anlamından da alınabilir, daha başka bir anlama da gelebilir. Bunu cümle içindeki kullanılış şeklinden anlarız. Örneğin,

“Baltayı taşa vurmak” deyimiyle ilgili olarak: Gerçekten de bir balta taşa vurulabilir; bu söz asıl anlamından ayrı olarak “ağzından dokunaklı, incitici bir laf kaçırmak” gibi mecazlı bir anlama da gelebilir. Bunu cümle içinde sözlerin gelişinden anlarız.

“Kırk yıllık oduncu, baltasını taşa vurmasın mı?”, “Kendini bilmezin biri baltayı öyle bir taşa vurdu ki.”, “Baltayı taşa vurmak” deyimi, birinci cümlede gerçek; ikinci cümlede ise mecazi anlamında kullanılmıştır. Kimi deyimler de, sadece kendi sözlük anlamlarında (gerçek, asıl anlamında) kullanılır, başka bir anlam taşımazlar.

“Hem suçlu hem güçlü.”, “İyiye iyi, kötüye kötü demek.”

 

KISA ÖRNEKLER

Acem kılıcı gibi olmak; Birbirine zıt iki gruptan hangisinin tarafında bulunuyorsa onlardanmış gibi hissettirmek.

Açık kapı bırakmak; Bir sıkıntı esnasında gelecekte uzlaşabileceğini göstermek ve bunu hissettirecek sözler söylemek.

Ağzında bakla ıslanmamak; Hiç kimsenin gizli söylediğini içinde tutamamak.

Bal dök yala; Tüm etrafı temizlemek ve parlatmak.

Can kulağı ile dinlemek; Tüm konsantresini anlatana vermek.

Cebi delik; Savurgan olan kişinin tanımıdır.

Çalmadan Oynamak; Müzik dahi gerekmeden mutluluktan coşmak.

Çam devirmek; Bir yakınının kalbini kıracak laflar etmek.

Çamur atmak; Bir kimseye asılsız ithamlarda bulunmak.

Çantada Keklik; Çabucak elde edilmek.

Damarına Basmak; Bir kişinin hassas olduğu mevzulara değinmek.

Damdan düşer gibi; Ansızın olan bir şey için kullanılır… Damdan düşer gibi olan deyime bir örnek yazalım. Temelin Annesi vefat etmiş. Tursun’a,  git söyle ama öyle damdan düşer gibi, aniden söyleme diye tembih etmişler. Tursun Temele gitmiş. Ula Temel. Baban var midur? Temel vardur. Dayın var midur? Vardır. Emicelerin var mıdır? Vardur. Peki anan var midur? Vardır. Tursun işin sonuna gelmiş. Cevabı yapıştırmış: nah vardır. Sözde, alıştıra alıştıra söylemiş oldu. Bu günlük de bu kadar. Sağlıcakla kalınız.